रेमिटेन्सको रेकर्ड ब्रेक: असोजमा इतिहासकै उच्च, २ खर्ब पार!
काठमाडौं: नेपाली अर्थतन्त्रको मेरुदण्ड मानिने रेमिटेन्स आप्रवाहले यस वर्षको असोज महिनामा ऐतिहासिक कीर्तिमान कायम गरेको छ। पछिल्लो ३५ महिनादेखि मासिक रूपमा १ खर्ब रुपैयाँभन्दा माथि रहँदै आएको रेमिटेन्स असोजमा भने इतिहासमै पहिलो पटक मासिक २ खर्ब रुपैयाँ नाघेको छ। राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार असोजमा कुल २ खर्ब १ अर्ब रुपैयाँ रेमिटेन्स नेपाल भित्रिएको छ।
यो उत्साहजनक वृद्धिलाई चाडपर्वको माहोल र अर्थतन्त्रका अन्य सूचकहरूसँग जोडेर राष्ट्र बैंकका अधिकारी तथा विश्लेषकहरूले विभिन्न कारण औंल्याएका छन्।
मुख्य कारण र अर्थशास्त्रीय विश्लेषण:
१. चाडपर्व र लामो बिदाको प्रभाव
दसैँ, तिहारजस्ता ठूला चाडवाड असोज र कात्तिक महिनामा पर्ने भएकाले अन्य महिनाको तुलनामा यो अवधिमा रेमिटेन्सको माग र आप्रवाह स्वाभाविक रूपमा बढ्ने गरेको छ। विदेशमा रहेका नेपालीहरूले आफ्ना परिवारलाई चाडपर्व मनाउन र किनमेल गर्न पठाउने रकमले ठूलो हिस्सा ओगट्छ।
२. डलरको मजबूती र नेपाली रुपैयाँको अवमूल्यन (Devaluation Effect)
राष्ट्र बैंकका प्रवक्ता तथा कार्यकारी निर्देशक गुरूप्रसाद पौडेलका अनुसार नेपाली मुद्राको अवमूल्यन हुनु पनि रेमिटेन्स वृद्धि हुनुको एक प्रमुख कारण हो।
- २०८१ असोजमा: $1 = ~रु. 134
- यो असोजमा: $1 = रु. 140 नेपाली रुपैयाँमा करिब ४.७ प्रतिशतले अवमूल्यन हुँदा विदेशमा कमाएको डलर नेपाल पठाउँदा धेरै रुपैयाँ प्राप्त हुन्छ, जसले गर्दा विदेशमा रहेकाहरूलाई औपचारिक प्रणालीबाट पैसा पठाउन प्रोत्साहन मिल्छ।
३. उच्च आम्दानी हुने मुलुकतर्फ पलायन (High-Earning Destination Shift)
रेमिटेन्सको रकम अमेरिकी डलरमा समेत बढेको छ। भदौमा $1.23 अर्ब भित्रिएकोमा असोजमा $1.42 अर्ब भित्रिएको छ, जुन भदौको तुलनामा $19 करोड बढी हो।
- मुख्य कारण: जापान र दक्षिण कोरियाजस्ता उच्च आम्दानी हुने मुलुकमा वैदेशिक रोजगारीका लागि जाने नेपालीहरूको संख्यामा उल्लेख्य वृद्धि हुनु।
- गत आर्थिक वर्षको असोजसम्मको तुलनामा यो असोजसम्म जापान जाने नयाँ श्रम स्वीकृति लिनेको संख्यामा ३० प्रतिशतले वृद्धि भएको छ। विश्व बैंकले समेत यस्तो प्रवृत्तिले नेपालको रेमिटेन्स बढाउने आकलन पहिले नै गरेको थियो।
४. औपचारिक प्रणाली र प्रोत्साहन (Formal Channels & Incentives)
- राष्ट्र बैंकको प्रोत्साहन: राष्ट्र बैंकले औपचारिक बैंकिङ प्रणाली प्रयोग गर्न गरिरहेको निरन्तरको प्रोत्साहनले हुन्डी (Hundi) बाट आउने रकमलाई पनि वैधानिक बाटोमा ल्याउन मद्दत गरेको छ।
- ब्याजदरको आकर्षण: बैंकहरूले साधारण निक्षेप खाताको भन्दा रेमिटेन्स खातामा चलनचल्तीको भन्दा १ प्रतिशत बढी ब्याज दिने नीतिले पनि रेमिटेन्स भित्र्याउन उत्प्रेरणा दिएको छ।
५. ‘हेल्थ इन्स्योरेन्स’ स्वरूपको रेमिटेन्स (Social-Economic Buffer)
विश्लेषकहरूले रेमिटेन्स वृद्धिको एउटा अतिरिक्त र संवदेनशील कारण औंल्याएका छन्: सामाजिक-आर्थिक अस्थिरता।
- विगतका उदाहरण: २०७२ सालको भूकम्प र कोरोना महामारीको समयमा पनि नेपालमा रेमिटेन्स आप्रवाहको दर ह्वात्तै बढेको थियो।
- वर्तमान अवस्था: अहिले मुलुक राजनीतिक संक्रमणकालीन अवस्थामा रहनु र बेलाबेला विभिन्न आन्दोलनका घोषणा हुनुले विदेशमा रहेका नेपालीहरूले नेपालमा रहेका आफ्ना परिवारको जीवन सहज बनाउन ‘सुरक्षा कवच’ को रूपमा बढी पैसा पठाउने गरेको अनुमान छ।
समग्रमा, वैदेशिक रोजगारीमा जानेको संख्या (यस तीन महिनामा गत वर्षको तुलनामा १७% ले वृद्धि) र डलरको मजबुतीजस्ता संरचनागत कारणका साथै चाडपर्व र सामाजिक चिन्ताको मनोविज्ञानले यस असोजमा रेमिटेन्सले २ खर्बको ऐतिहासिक आँकडा पार गर्न सफल भएको देखिन्छ।
