तराईमा वर्षा नहुँदा धान रोपाइँमा ठूलो असर
काठमाडौं, साउन ११ – देशभर वर्षे बालीको रूपमा चिनिने धानको रोपाइँ सिजनको मध्यतिर पुगिसकेको छ। तर यसपालि विशेष गरी तराईका क्षेत्रमा पानी नपरेका कारण धान रोपाइँमा गम्भीर असर देखिएको छ। विशेष गरी मधेस र कोसी प्रदेशमा गत वर्षको तुलनामा रोपाइँ दर निकै कम भएको पाइएको छ।
मधेस र कोसी प्रदेशमा उल्लेख्य कमी
कृषि विभागअन्तर्गत बाली विकास तथा कृषि जैविक विविधता संरक्षण केन्द्रका अनुसार:
- मधेस प्रदेशमा कुल ३ लाख ७२ हजार ६४५ हेक्टर जमिनमा धान रोपाइँ हुने अनुमान छ। तर हालसम्म (साउन ११ सम्म) मात्र १ लाख ९३ हजार ११६ हेक्टरमा रोपाइँ सम्पन्न भएको छ। यो ५१.८२ प्रतिशत मात्र हो, जुन अघिल्लो वर्षको यसै समयमा भएको ९२ प्रतिशत प्रगतिसँग तुलना गर्दा निकै कम हो।
- कोसी प्रदेशमा पनि अवस्था चुनौतीपूर्ण छ। कुल २ लाख ७६ हजार ३८६ हेक्टर जमिनमा रोपाइँ हुने अनुमान छ, तर हालसम्म २ लाख २२ हजार १९२ हेक्टर (८०.३९%) मा मात्रै रोपाइँ सम्पन्न भएको छ। गत वर्ष यही समयमा ९०.७ प्रतिशत रोपाइँ भइसकेको थियो।
यसबाट प्रस्ट हुन्छ कि मधेसमा पानीको चरम अभावले गर्दा रोपाइँ समयमै हुन सकेको छैन। खेत सुक्खा रहँदा किसानहरूले बीउ छर्ने, हिलो जोत्नेलगायतका कामहरू रोकिएका छन्।
अन्य प्रदेशको अवस्था तुलनात्मक रूपमा सन्तोषजनक
तर, सबै प्रदेशमा रोपाइँमा यति ठूलो असर देखिएको छैन। अन्य पाँच प्रदेशमा अधिकांश क्षेत्रमा वर्षा भएको हुँदा रोपाइँ गतिशील देखिन्छ:
- सुदूरपश्चिम प्रदेश: कुल क्षेत्रफलको ९८.९४% मा रोपाइँ सम्पन्न।
- लुम्बिनी प्रदेश: ९२.०४%
- कर्णाली प्रदेश: ९१.३८%
- वाग्मती प्रदेश: ८७.१९%
- गण्डकी प्रदेश: ८४.५३%
समग्र देशभरको अवस्था
देशभर धान रोपाइँ हुने कुल क्षेत्रफल १३ लाख ७८ हजार ९६६ हेक्टर हो। साउन ११ गतेसम्म ७ वटै प्रदेशमा गरी १० लाख ८७ हजार १४८ हेक्टर, अर्थात् ७८.८४ प्रतिशत क्षेत्रफलमा मात्र रोपाइँ सकिएको छ।
यो अघिल्लो वर्षको यही मितिसम्मको ९२.६ प्रतिशत को तुलनामा करिब १४ प्रतिशतले कम हो।
कारण र असर
मुख्य कारण भनेको समयमै पर्याप्त वर्षा नहुनु हो। विशेष गरी तराईका खेतहरू पम्पिङ प्रणालीमा निर्भर छन्, तर धेरै ठाउँमा सिँचाइ व्यवस्था पर्याप्त छैन। पानी नभएपछि खेत जोत्न, हिलो बनाउने, बीउ रोप्ने कार्यमा समस्या भएको किसानहरूको गुनासो छ।
यसको प्रत्यक्ष असर उत्पादनमा पर्न सक्ने सम्भावना छ। समयमै रोपाइँ नभएमा बाली पक्न ढिला हुन्छ, जसले गर्दा कटनीको समय थिचिन्छ, र उत्पादन घट्ने सम्भावना बढ्छ। यस्तो अवस्था दोहोरिएमा खाद्यान्न आयातमा निर्भरता बढ्न सक्ने चिन्ता पनि सरोकारवालाहरूले व्यक्त गरेका छन्।
यो वर्षको धान रोपाइँमा जलवायुको प्रतिकूल असर स्पष्ट देखिएको छ। यदी समयमै पानी नपरेमा अथवा वैकल्पिक सिँचाइको उचित व्यवस्था नगरिएमा यो समस्या आगामी वर्षहरूमा अझ गम्भीर बन्दै जान सक्छ।
